Mae gen i ddamcaniaeth ynglyn â sut y mae nifer o ffasiynau diweddara’r byd addysg yn cyrraedd maes Cymraeg i Oedolion, ac yn aml yn cael eu gorfodi ar y maes heb unrhyw ystyriaeth o briodoldeb gwneud hynny. Yn aml iawn bydd y cyrff arolygu addysg yn gweld datblygiad i’w ganmol mewn un sector addysg e.e. ysgolion cynradd, ac wedyn yn defnyddio’r datblygiad hwnnw fel meincnod i feirniadu sectorau eraill. Gallai’r arfer hwn deithio o‘r sector cynradd i’r uwchradd, i golegau addysg bellach oddi yno i faes dysgu oedolion yn y gymuned a - heidi ho - mwya sydyn mae’n rhywbeth sydd yn ddisgwyliedig ym maes Cymraeg i Oedolion.
Dyma’n sicr yw’r llwybr y teithiodd ADCDF ar ei hyd. Y llynedd rhoddwyd gwybod i faes Cymraeg i Oedolion gan Lywodraeth y Cynulliad fod angen plethu elfennau o ADCDF i gyrsiau’r maes. Cyhoeddodd Estyn arweiniad ar ddysgu oedolion yn y gymuned oedd yn nodi bod ADCDF yn un o’r elfennau y byddant yn eu hystyried wrth farnu ansawdd yr addysgu. Roedd yn ymddangos felly fod rhaid i ni gymryd y mater o ddifri.
Wel, beth yn union yw ADCDF? Y teitl llawn yw Addysg ar gyfer Datblygiad Cynaliadwy a Dinasyddiaeth Fyd-Eang. Mae iddo saith thema:
- Hunaniaeth a diwylliant
- Yr amgylchedd naturiol
- Cyfoeth a thlodi
- Iechyd
- Newid hinsawdd
- Defnydd a gwastraff
- Dewisiadau a phenderfyniadau
Ymateb cynta nifer o fewn y maes oedd – be goblyn sydd a wnelo hyn â dysgu Cymraeg? Tydi’r dysgwr sy’n talu i ddod i ddosbarth nos unwaith yr wythnos yn neuadd bentre Tudweiliog ddim eisiau cael moeswersi gan eu tiwtoriaid. Nid plant ysgol gynradd ydyn nhw wedi’r cwbl. Mae’n ddigon anodd dysgu Cymraeg heb orfod ymdopi â’r holl elfennau ychwanegol yma. Fodd bynnag, y neges a gawsom oedd bod ADCDF yma i aros ac roedd rhaid i ni dderbyn hynny. Yn wyneb hyn penderfynodd cynrychiolwyr y canolfannau symud ymlaen mewn dwy ffordd:
- Sicrhau bod dysgu am hunaniaeth a diwylliant Cymraeg a Chymreig yn cyfrif o dan y thema gynta.
- Pob canolfan i ofalu am ddatblygu adnoddau ADCDF ar un o’r lefelau, a bod yr adnoddau hynny ar gael i diwtoriaid mewn dull electronig.
Daeth tro i gynffon y stori fach yma fodd bynnag wrth i Estyn gymryd sylw o sylwadau’r maes a phenderfynu nad oedd ADCDF yn berthnasol i Gymraeg i Oedolion wedi’r cwbl. Felly ydyn ni i gyd yn bloeddio ‘hwre’? Wel, dw i ddim yn siŵr erbyn hyn. Wrth fynd ati i gasglu deunyddiau ac wrth baratoi sesiwn hyfforddi i diwtoriaid y canolbarth mi ddes i’n reit hoff o’r syniad. Nid y syniad o baladaruo am agenda gwyrdd a dyngarol, cofiwch, ond oherwydd mod i’n gweld potensial i gael adnoddau newydd, lliwgar, deniadol fyddai’n ychwanegu at brofiad dysgu ein dysgwyr ni. Dyma rai o’r syniadau ddaeth o du’r canolfannau ar y gwahanol lefelau:
Mynediad a Sylfaen
Mae’r dimensiwn Cymraeg a Chymreig yn ddefnyddiol iawn ar y lefel hon. Mae digon o ddeunyddiau darllen penodol ar gyfer dysgwyr ar:
- Ddydd Gŵyl Dewi
- Santes Dwynwen
- Yr Eisteddfod Genedlaethol
Erbyn i’r dysgwyr gyrraedd yr amherfffaith ar lefel Mynediad mae’n bosib gofyn iddyn nhw, mewn grwpiau, feddwl am dri pheth maen nhw’n ei wybod am yr uchod a defnyddio hynny’n sail i’r gwaith darllen ac i sgwrs elfennol. Erbyn iddyn nhw gyrraedd lefel Sylfaen, ac yn enwedig ar ôl cyrraedd yr amodol, gellir rhoi tasg megis hon iddyn nhw:
‘Tasai Dewi Sant yn dod yn ôl i Gymru heddiw, meddyliwch am dri pheth basai fo’n eu hoffi a thri pheth basai’n eu casáu am y Gymru newydd’.
Mae hon yn dasg sy’n gweithio ar bob lefel gyda sgyrsiau estynedig ar y lefelau uwch.
- Mae cynnal cwisiau am Gymru yn ffordd dda o ddathlu Dydd Gŵyl Dewi ac ychwanegu at wybodaeth y dysgwyr am ein gwlad a’n diwylliant yr un pryd.
- Mae gan un Ganolfan weithgaredd ychydig mwy rhyngwladol ei natur i ymarfer y meddiannol: Gofyn i’r dysgwyr ganfod o ble mae’r dillad maen nhw eu gwisgo yn dod. Pawb ar eu traed wedyn i ofyn O(b)le mae dy grys yn dŵad (dod)?. Ymarfer y trydydd person wedyn mewn grwpiau bach: mae côt X yn dod o ... a.y.y.b
Canolradd
- Bwletinau newyddion
Be am chwilio am storïau tipyn yn fwy rhyngwladol eu naws? Yn bersonol dw i wedi blino clywed am ddamweiniau ar yr A55 a streic mewn ffatri ddillad isaf yn Llanerchymedd.
Uwch
Mae hi’n dod dipyn yn haws cael deunyddiau ar y lefel yma. Dyma rai syniadau:
- Trafod a mynegi barn. Sicrhau bod pynciau gwyrdd/dyngarol/rhyngwladol yn cael eu trafod.
- Dethol erthyglau o’r naws uchod i’w darllen ac i sbarduno trafodaeth.
- Cyflwyno cerddoriaeth cyfoes Cymreig.
- Deunyddiau o raglenni radio. Yn ddiweddar, roedd yna gyfres wych ar Radio Cymru o’r enw ‘Straeon Pob Lliw’. Byddai clips o’r rhaglenni yma wedi bod i’r dim o ran ADCDF.
- Archif rhaglenni ITV ar y wefan hon - http://www.ydydd.co.uk/
- Gwefannau mudiadau elusennol. Mae nifer ohonyn nhw yn cynnwys deunyddiau addysgol Cymraeg http://www.oxfam.org.uk/education/resources/category.htm?278.
- Cerddi – cofiwch ddefnyddio yr adnodd newydd sbon sef y pecyn Dysgu Trwy Lenyddiaeth gan CBAC. Mae modd gwneud defnydd creadigol iawn o gerddi. Dw i’n hoff iawn o gerdd Myrddin ap Dafydd, Dilyn y Bêl’ sydd yn cael ei defnyddio fel darn darllen a llenwi bylchau yng Nghwrs Uwch Caerdydd. Cerdd yw hon sy’n defnyddio sylwebaeth ar gêm rybgi bob yn ail â disgrifiad o’r cytiau chwys lle cynhyrchir y crysau/sgidiau/peli rygbi. Dyma ambell i syniad ar sut i ddefnyddio’r gerdd hon a rhai tebyg:
- Chwiliwch ar y we am luniau o gêm rygbi ac o gytiau chwys – cewch luniau o’r cytiau ar wefannau megis un Oxfam.
- Storm eirfa ar y bwrdd – geirfa yn ymwneud â rygbi ar un ochr a geirfa’r cytiau chwys ar yr ochr arall. Gellid gwneud hyn yn gystadleuaeth e.e. rhoi’r dysgwyr mewn timau, a’r tîm buddugol fydd y tîm sydd â’r mwya o eiriau sydd wedi ymddangos yn y gerdd.
- Dewis rhai o’r geiriau sy’n odli yn y gerdd a gofyn i’r dysgwyr restru geiriau sy’n odli â nhw. Yn y gerdd Dilyn y Bêl mi fydda i‘n dewis traed, chwys, rhydd, tyst a taith.
- Gofyn i’r dysgwyr ysgrifennu dwy linell yn cynnwys y geiriau crys a chwys.
Erbyn hyn maen nhw’n awchu i weld y gerdd!!!
- Darllen y gerdd
- Ei thorri mewn stribedi i’w hail-greu
- Darllen adnoddau addysgol Oxfam ar y pwnc i’w cael ar y wefan uchod.
Blas yn unig yw hyn ar yr amrywiaeth y mae rhai o adnoddau ADCDF yn medru eu cynnig i ni. Mae’n debyg na fydd y canolfannau ar gymaint o frys i greu deunyddiau nawr ac yr oedden nhw cyn i Estyn newid ei feddwl. Ga i roi sialens i chi am y flwyddyn nesa – i feddwl am weithgareddau newydd fyddai’n ateb gofynion ADCDF ac y byddai’n plethu’n naturiol i’n cyrsiau ni. Os dewch chi ar draws rhywbeth sy’n gweithio’n dda, cysylltwch ag adran Cymraeg i oedolion CBAC drwy adran Cysylltu y wefan hon, a gellir cyhoeddi’r deunydd ar wefan y Tiwtor.
*Ewch i’r adran Deunydd Dysgu i weld yr adnoddau ar lefel Sylfaen / Canolradd sy’n cynnwys elfennau o ADCDF.
